کُلیه یا قلوه (به فارسی: گُرده)*۱ یکی از اندام‌های درونی بدن انسان و برخی دیگر از جانداران است. کار کلیه تصویه ی خون از مواد زائد و دفع متابولیت های بدن می باشد. واژه‌شناسی کلیه یک نام عربی است که به زبان فارسی و هندی وارد شده است. ۱ آناتومی کلیه کلیه‌ها یک جفت عضو لوبیای شکل و قهوه‌ای رنگ می‌باشند که در طرفین ستون فقرات و در موازات اصلی مهره 1 تا 3 کمری قرار دارند.۲ کلیه‌ها در انسان بر روی جدار خلفی شکم و بیرون از حفره صفاق قرار دارند. وزن هر کلیه در بالغین ۱۵۰ گرم می‌باشد و اندازه آن تقریباً با مشت بسته برابر است. میانه کلیه دارای فرورفتگی به نام ناف است که شریان و ورید کلیوی، اعصاب، عروق لنفاتیک و حالب از آن می‌گذرند. حالب ادرار نهایی را به مثانه می‌برد تا ذخیره شده و سپس دفع گردد. کلیه از کپسولی پوشیده شده است تا از آن، محافظت شود. در صورت برش طولی، دو ناحیه عمده دیده می‌شود که عبارتند از قشر که در بیرون قرار گرفته است و قسمت مرکزی که ناحیه داخلی است. قسمت مرکزی به بافت مخروطی شکل به نام هرم‌های کلیه تقسیم شده است. قاعده هر هرم بر روی لبه‌های بین قشر و قسمت مرکزی قرار گرفته است و راس آن در پاپیلا است که به درون فضای لگنچه کلیه، برجسته می‌شود. لگنچه استطاله قیفی‌شکل انتهای بالایی حالب است. لبه خارجی لگنچه به دو حفره به نام کالیس‌های بزرگ تقسیم می‌شود که رو به پایین امتداد می‌یابند و به کالیس‌های کوچک تقسیم می‌شوند. کالیس‌های کوچک ادرار لوله‌های هر پاپیلا را جمع‌آوری می‌کنند. کالیس‌ها، لگنچه و حالب، ادرار را به سمت مثانه پیش می‌برند و تا زمان دفع در آن جا ذخیره می‌شود. وظایف کلیه یکی از اصلی‌ترین وظایف کلیه بیرون راندن مواد زاید تولید شده بر اثر متابولیسم و یا خورده شده، می‌باشد. کنترل حجم و ترکیبات مایعات بدن نیز از کارکردهای کلیه می‌باشد. قسمت عمده حفظ تعادل بین میزان دریافت و میزان دفع در مورد آب و تقریباً تمام الکترولیت‌های بدن بر عهده کلیه‌ها می‌باشد. کلیه‌ها مهم‌ترین وظیفه خود را با تصفیه پلاسما و برداشت مواد از فیلترا بسته به نیازهای بدن انجام می‌دهند. کلیه‌های با دفع مواد ناخواسته به توسط ادرار بدن را تمیز کرده و مواد مورد نیاز را به خون بازمی‌گردانند. دفع محصولات زائد متابولیک، مواد شیمیایی خارجی، داروها و متابولیت‌های هورمون‌ها دفع محصولات زائد متابولیسم که در بدن نیاز نیستند، عمدتاً بر عهده کلیه‌ها می‌باشد. اوره، کراتینین، اسیداوریک، محصولات نهایی تجزیه هموگلوبین و متابولیت‌های هورمون‌های مختلف از این دسته می‌باشند. تنظیم تعادل آب و الکترولیت‌ها لازمه برقراری هومئوستاز این است که دفع آب و الکترولیت‌ها دقیقاً مطابق با دریافت آن‌ها باشد. تنظیم فشار شریانی کلیه‌ها با دفع مقادیر متغیر سدیم و آب، نقش بارز در تنظیم بلندمدت فشار شریانی دارند. علاوه بر آن‌ها، با ترشح هورمون‌ها و یا مواد موثر بر عروق مثل رنین در تنظیم کوتاه‌مدت فشار شریانی نیز نقش دارند. رنین باعث ساخت محضولات موثر بر عروق به مانند آنژیوتانسین ۲ می‌شود. تنظیم تعادل اسید و باز کلیه‌ها با دفع اسیدها و تنظیم ذخایر بازی مایعات بدن، تعادل اسید و باز را با هم‌کاری ریه‌ها تنظیم می‌کنند. تنظیم تولید گویچه‌های سرخ کلیه‌ها اریتروپوییتین ترشح می‌کنند که تولید گویچه‌های سرخ از سلول‌های بنیادی خون‌ساز در مغزاستخوان را تحریک می‌کنند. تقریباً تمام اریتروپوییتین که در افراد سالم به خون ترشح می‌شوند، از کلیه‌ها است. تولید۱، ۲۵-دی‌هیدروکسی ویتامین دی۳ کلیه‌ها با هیدروکسیلاسیون ویتامین دی در کربن شماره ۱، شکل فعال ویتامین را تولید می‌کنند. ساخت گلوکز کلیه‌ها در گرسنگی طولانی‌مدت از اسیدهای آمینه و سایر پیش‌سازها، گلوکز می‌سازد، این روند گلوکونئوژنز نام دارد. چگونگی انجام کار کلیه‌ها ۱- خون از طریق سرخ‌رگ از قلب به کلیه وارد می‌شود. ۲- خون با گذشتن از میلیون‌ها صافی کوچک، تمیز می‌شود. ۳- مواد دفعی از طریق میزنای (حالب) عبور کرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع می‌گردد. ۴- خون تصفیه شده از طریق سیاه‌رگ‌ها به جریان خون بر می‌گردد. ۵- هنگامی که مثانه پر از ادرار می‌شود از طریق پیشابراه ادرار از بدن خارج می‌شود. کلیه‌ها هر ۲۴ ساعت جمعاً حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه و به جریان خون بازمی گردانند. حدود ۲ لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع می‌شود در حالی که باقی‌مانده یعنی حدود ۹۸ لیتر به بدن باز می‌گردد. ادرار دفع شده تقریباً ظرف مدت ۱ تا ۸ ساعت در مثانه ذخیره شده است. ۳ بهداشت کلیه سالانه افراد بى شمارى در سراسر جهان به بيمارى حاد كليه مبتلا مى شوند. اما هنوز اكثر مردم چيزى درباره اين بيمارى - كه تا زمانى كه خيلى پيشرفته مى شود و خودش را نشان مى دهد - نمى دانند. همانند بيمارى قلبى، بيمارى كليوى نيز يكى از مشكلات خاموشى سلامتى است كه هيچ علائم يا نشانه اى در مراحل اوليه از خود بروز نمى دهد. نمود بیماری در واقع بيمارى زمانى نمود پيدا مى كند كه عملكرد كليه كاهش پيدا مى كند و يا متوقف شود. به همين دليل است كه پزشكان سعى دارند با آگاه كردن مردم درباره اين بيمارى و روند آن شانس خود را براى جلوگيرى از عدم عملكرد كليه و نهايتاً مرگ افراد افزايش دهند. كليه هاى سالم با توليد ادرار، خون بدن را از فضولات و مواد سمى پاك مى كنند. آن ها ميزان «فلويد» بدن را تنظيم مى كنند و احتياج به موادغذايى مثل سديم، كلسيم، پتاسيم و فسفر دارند. علاوه بر اين كليه هاى بدن هورمون هايى ترشح مى كنند كه باعث تنظيم فشارخون، ساخت سلول هاى خونى قرمز رنگ و مستحكم شدن استخوان ها مى شود. اكثر كليه ها عملكرد خوب و درستى دارند، اما گاهى اوقات كليه ها توانايى خود را در خارج كردن «فضولات و فلويدها» از دست مى دهد كه باعث مى شود ميزان اين مواد خطرناك در بدن افزايش پيدا كند. چنانچه اين موضوع معالجه نشود، ساخت مواد سمى، فلويد اضافى و ميزان مواد معدنى خطرناك در بدن باعث مرگ مى شود. انواع بیماری ها 1) بيمارى كليوى حاد: وقتى كه ناگهان كار كليه ها متوقف مى شود. 2) بيمارى كليوى مزمن (كهنه): در اين نوع رشد اين پروسه و روند بيمارى در طى چند ماه يا حتى چند سال طول مى كشد و چنانچه درمان نشود، مى تواند باعث از كار افتادن يك كليه يا هر دوى آن ها شود. نشانه ها و علائم هر نوع بيمارى بستگى به شدت آن دارد. بيمارى نوع اول اغلب پس از يك عمل جراحى پيچيده يا يك ضربه يا آسيب جدى رخ مى دهد كه علائم آن مثل جمع شدن فلويد، خونريزى داخلى، سرگيجه و حالت كما به طور يك دفعه و ناگهانى خودشان را بروز مى دهند كه خوشبختانه در بسيارى از بيماران با درمان مناسب كليه ها به وضعيت طبيعى يا نزديك به آن بازمى گردند. بيماران مبتلا به بيمارى كليوى مزمن، معمولاً با كاهش دائمى عملكرد كليه ها مواجه مى شوند كه بيمارى فشار خون و ديابت از رايج ترين دلايل آن است. درحقيقت بيش از 40 درصد بيمارانى كه به بيمارى ديابت نوع يك مبتلا هستند، دچار بيمارى كليه مزمن نيز خواهند شد. چنانچه بيمارى ديابت كنترل شود، احتمال ناراحتى كليه كاهش پيدا مى كند. نحوه درمان بيماران كليوى نحوه درمان اين بيماران بستگى به درجه بيمارى و ميزان پيش رفتگى آن دارد و در مراحل اوليه با تجويز داروهايى خاص قابل درمان است، اما در مراحل حادتر و انتهايى اين بيماران به «دياليز» منظم يا حتى پيوند كليه نياز دارند. در دياليز از دستگاهى استفاده مى شود كه محصولات اضافى و فضولات و فلويدهاى اضافه را از خون بدن خارج مى كند و آن را تصفيه مى كند. دو نوع دياليز براى اين بيماران وجود دارد، در نوع اول آن كه HD ناميده مى شود، بيمار هفته اى سه مرتبه يا بيشتر بايد به مركز دياليز برود و تا اتمام درمان به ماشين مربوط به دياليز وصل باشد. اما نوع دوم آن كه PD ناميده مى شود، معمولاً هر روز انجام مى شود كه در اين روش با استفاده از لوله اى كه هنگام پيوند كليه در قسمت نيم تنه بالاى بيمار قرار داده اند فضولات و مواد سمى از داخل كليه انسان خارج مى شود. «گستون برت» يكى از 60 هزار بيمارى است كه در ليست انتظار بيماران پيوند كليه است. اين كارگر 56 ساله 5 روز در هفته كار مى كند و هر روز نيز دياليز مى شود. او مى گويد: درست است كه با مشكلات زيادى مواجه هستم، اما با آن ها كنار مى آيم، مهم نيست، من زندگى خوب و سالمى دارم و اصلاً شكايتى ندارم. دكتر «راد» متخصص كليه مى گويد: هيچ درمانى براى بيماران كليوى مزمن وجود ندارد اما با دادن آگاهى لازمه به افراد عادى كمك كنيم تا حداكثر زمان ممكنه كليه هاى سالمى داشته باشند كه بخوبى كار كند. نگه داری از کلیه 1) فشار خون خود را هميشه كمتر از 120 روي 80 نگه داريد. 120/80 2) چنانچه به بيمارى ديابت مبتلا هستيد، حتماً تحت نظر پزشك باشيد و سعى كنيد آن را كنترل كنيد. 3) رژيم غذايى مناسب و مغذى داشته باشيد و حداقل روزانه 5 وعده از ميوه جات و سبزيجات استفاده كنيد. 4) مراقب كلسترول خود باشيد. 5) سيگار نكشيد. 6) روزانه بيش از 2/400 ميلى گرم سديم (نمك) مصرف نكنيد، يعنى تقريباً معادل يك قاشق چايخورى. 7) حتماً روزانه زمانى را به ورزش اختصاص دهيد. 8) حتماً سالى يك بار براى معاينه كليه هاى خود نزد پزشك برويد. 9) همه آزمايش هاى مربوط به كليه را كه پزشكتان لازم و ضرورى مى داند، انجام دهيد. 10) چنانچه دچار عفونت هاى كليوى يا مثانه شديد نزد پزشك برويد كه از علائم آن ادرار همراه درد يا سوزش، كدر و قرمز رنگ شدن رنگ ادرار، تب و لرز شديد، كمر درد و يا درد در دو طرف دنده هاى بدن است. 11) تا میتوانید آب بنوشید. روزی 6 تا 8 لیوان ۴ کلیه به عنوان غذا کلیه حیوانات در بسیاری از فرهنگ‌ها و کشورها جز غذا محسوب می‌شود. در ایران، انگلیس، فرانسه، اسپانیا، سوئد و بسیاری کشورها کلیه پخته و خورده می‌شود. در اسلام خوردن کلیه مکروه است.